Quo Vadis, Aida ?

Yazar:

21 Mart 2021

1230

Jasmila Zbanic’in Oscar adayı başyapıtı “QUO VADİS, AİDA ?” Sırp katliamını perdeye taşıyor

SIRPLARIN İŞLEDİĞİ İNSANLIK DRAMI

Tito’nun ölümünden sonra Yugoslavya’da yaşana iç savaşta Sırp Ordusunun Bosnalılara uyguladıkları katliamı ele alan filmler zincirine katılan “Quo Vadis, Aida ?” gerçekçi ve etkileyici bir savaş draması. Son derece hassas bir konuyu ,bir insanlık dramını Jasmila Zbanic, sömürü sinemasından uzak durup son derece incelikli ve dürüst bir uslupla sinemaya taşıyor. Filmde insanlığın yüz karası bir katliamı insanlığımızdan utanarak izliyoruz.

Bu yıl pandemi sebebiyle Nisan ayına ertelenen Oscar ödüllerinde Yabancı Dilde En İyi 5 Film arasında Bosnalı kadın yönetmen Jasmila Zbanic’in “Nereye Gidiyorsun, Aida? / Quo Vadis, Aida ?”sı var. 2. Dünya Savaşı sonrasında işlenen en kanlı katliamı yaşatan Sırp dehşeti birçok filme konu oldu. “Quo Vadis, Aida ?” Bu insanlık dramını perdeye taşıyan filmler zincirinin son halkası.

Bosna-Hersek’in doğusundaki Srebrenica şehrinin Temmuz 1995’te Ratko Mladic komutasındaki Sırp askerleri tarafından ele geçirilmesinden sonra başlayan kanlı soykırım, sadece kurban yakınlarına değil, tüm Boşnak milletinin en derin yarası olarak kabul edilir.

SON 50 YILIN EN BÜYÜK KATLİAMI

Jasmila Zbanic’in yazdığı senaryo bu tarihi dramdan hareketle, Birleşmiş Milletler bünyesindeki Hollandalı askerlere sığınan sivil Boşnakların Sırplara teslim edilişinin hazin öyküsünü anlatıyor. Yugoslavya’da yaşayan değişik din ve etnik kökenli insanı birleştiren, çimento görevini yapan ,2. Dünya Savaşı kahramanı Josip Broz Tito 1980’de ölünce ülkesi iç savaşa sahne oldu. Savaş erkeksiz kalan kadınları ve sistematik tecavüze uğrayan 20 binden kadını arkasında bıraktı.

Jasmila Zbanic 32 yaşındayken bu dramı “Grbanica: Esma’nın Sırrı / Grbavica: The Land Of My Dreams” (2006) filminde işledi. Saraybosna’nın Grbavica şehrinde yaşayan, Sırp askerlerin tecavüzüne uğrayan binlerce kadından biri olan Esma ve istemeden doğurmak zorunda kalıp, bunu gizlediği 12 yaşındaki kızı Sara’nın öyküsü, bir ölçüde savaş sonrası Bosna-Hersek’in tipik panoramasını yansıtır.

Genç yönetmen bu filminde ve “Quo Vadis, Aida ?”da son derece hassas bir konuyu, bir insanlık dramını, sömürü sinemasından uzak tutup, son derece incelikli ve dürüst bir uslupla perdeye taşıdı.

2. Dünya Savaşı sırasında Almanlar Yahudileri, çingeneleri ve eşcinsel tutukluları gaz odalarına göndererek infaz etmişti. Yugoslavya İç Savaşı’nda Sırpların Boşnaklara karşı giriştiği ve Nazileri akla getiren katliamda, günahsız ve müdafasız insanları katletmek için gaz odası yerine toplu kurşunlama odalarını kullandılar.

1974 Sarajevo doğumlu kadın yönetmen- senaryo yazarı Jasmila Zbanic Berlin Film Festivali’nde Altın Ayı kazanan “Grbavica: Esma’nın Sırrı” (2006) ile uluslararası üne kavuştu. Film aynı festivalde Ekünemik Jüri Ödülü’nü kazanırken, J. Zbanic’i Barış Filmi Ödülü, Mirjana Karanovic’i En İyi Kadın Oyuncu Ödülü sahibi yaptı. Yönetmenin diğer ünlü bir filmi olan “On The Path (2010) konusu Bosna-Hersek’te geçen bir aşk draması. “Quo Vadis ,Aida ?” Ekim 2020’de Antalya Film Festivali’nin Uluslararası Yarışmasında En İyi Film Ödülü’nü aldı.

YAŞANMIŞLIK KOKAN BİR ÖYKÜ

Jasmila Zbanic henüz 20 yaşında bir genç kız iken ülkesi insanlarının yaşadığı dramı sinemaya taşıyan yeni filminde, yaşanmışlık kokan bir konuyu, taraflara eşit mesafede yaklaşan, olgun bir sinematografi eşliğinde anlatıyor.

Yaklaşan bir felaketi film, Birleşmiş Milletler bünyesindeki bir kampa sığınan Bosnalıların endişeli yüz ifadeleriyle perdeye taşıyor. Genç yönetmen Nazilerden geri kalmayan Sırp vahşetini, soğukkanlı, abartısız bir sinema diliyle işliyor. Filmde, çektirdiği propaganda filmleriyle dünya kamuoyunu kandıran, vicdansız, yalancı, oportünist ve eli kanlı ordu komutanı bir general ile emrindeki katil sürüsü askerler, isteri haline gelen katliam arzuluları, gerçekçi bir şekilde perdeye taşınmış.

İşlevsiz BM Barış Gücü temsilcisinin yaklaşan felaketi ülkesindeki komutanına telefon ile bildirip müdahale edilmesini talep ederken, reddelişinin ıstırabını yüz ifadesinden anlıyoruz. Filmde insanlığın yüz karası bir katliamı insanlığımızdan utanarak izliyoruz. Bizlere savaşın pis birşey olduğunu hatırlatan film, Bosna-Hersek’in Srebrenitsa şehrinde yaşayan öğretmen Aida’nın gözünden anlatılıyor.

Film Sırp askerleri tarafından, kadınlar ve çocuklar dahil onbinlerce Bosnalının öldürüldüğü soykırım günlerinde Birleşmiş Milletler üssünde geçiyor. Aida iç savaş sırasında BM için çevirmenlik yapan ellili yaşlarda bir kadındır. Sırp ordusu iktidara geldiğinde Aida yapılan siyasi müzakerelerin bir parçası olur. Aida gittikçe daha korkutucu olan bilgileri tercüme etmek durumunda kalır.

1991-95 Yugoslavya İç Savaşında Ratko Mladiç komutasındaki Sırp Cumhuriyeti Ordusunun, Srebrenitsa’ya karşı giriştiği Krivaya 95 Hareketi esnasında en az 8 bin Bosnalıyı öldürdüğü belgelerle kanıtlanmıştır. “Quo Vadis, Aida ?” Filmi aynı Ratko Mladiç’in Srebrenitsa’nın küçük bir kasabasını Bosnalıların elinden almasıyla gelişen olaylara ayna tutuyor. Birleşmiş Milletler Srebrenitsa’yı güvenli bölge ilan etmiş olmasına rağmen 400 silahlı Hollanda barış gücü askerinin varlığı katliamı önleyememişti.

Film Hollandalı albay Kerremans’ın şahsında aciz kalan barış gücünün aslında hiçbir şeye yaramadığını örnekleriyle gözlere seriyor. Srebrenista katliamı 2. Dünya Savaşından bu yana Avrupa’da gerçekleşmiş en büyük toplu insan kıyımı olması, Avrupa’da ki hukuksal olarak ilk kez belgelenmiş soykırım olması açısından önem taşır.

Film mağrur komutan Ratko Mladiç ile BM temsilcisi arasında yapılan sözde müzakerelerin kalbinde yer alan tercüman Aida’nın, kötüleşen şartlar karşısında soğukkanlılığını kaybetmeden ailesini yaklaşan felaketten uzak tutma çabalarına odaklanıyor. Kendisinden yeni tecrübeli ve eğitimli Sırp temsilciler bulması istendiğinde, Aida lisan bilen tarihçi kocası Nihat’ı öneriyor. Teklifi kabul görünce, BM’in güvenli bölgesinin dışında akibetlerini bekleyen kocasının yanındaki iki yetişkin oğlu Sejo ve Hamdija’yı da kampa sokabilme becerisini gösteriyor. Hollanda’lı komutan Albay Kerremans bu teklifi 3 erkeği göz altında bulundurma şartıyla kerhen kabul ediyor . Ancak aile geçmişte yaşanan katliamların getirdiği tecrübe ile akibetlerinden endişe ediyor.

Kampta herkesin sevgisini kazanmış bir insan olarak, Aida ailesindeki üç erkeğin güvenliğini sağlamak için, kamp revirinin Hollandalı doktoru Albay Robben’den ve aile dostu kamyon şoförü bir Sırptan yardım talep ediyor. Ancak hayatlarını riske sokmak istemeyen muhatapları teklifi geri çeviriyorlar. BM barış gücü temsilcileri ise, komutan Ratko Mladiç’in elleri makineli tüfekli şımarık ve agresif askerlerinin, hakkı olmamalarına rağmen, barikatları kaldırtıp kampa girmelerini engelleyemiyor.

FİLM “SAVAŞ PİS ŞEY” DEDİRTİYOR

Bosna Kasabı olarak bilinen Sırp siyasetçi, Sırp Cumhuriyeti eski başkanı Radovan Karadzic 2008’de yakalanmış, 40 yıl hapis cezasına çarptırılmıştı. Kaeadzic o yıldan beri Lahey’de tutuklu bulunuyor. Bosna Sırp Cumhuriyeti Ordusunun başkomutanı Ratko Mladiç (79) binlerce insanın öldürülmesi, yüzlerce kadına tecavüz edilmesi ve katliam sorumlusu olarak aranırken Mayıs 2011’de Sırp istihbaratı tarafından yakalandı. Lahey Savaş Suçları Mahkemesi tarafından ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı.

“Quo Vadis, Aida ?”nın çok başarılı bir oyuncu kadrosu var. Filmin baştan sona hemen her sahnesinde gözüküp, yükünü omuzlarında taşıyan Aida rolünde Jasna Djuricic,yüzüne maske gibi yapışan hüzünlü ifadesiyle inandırıcı bir kompozisyon çıkarıyor. 55 yaşındaki bu deneyimli Sırp oyuncunun aktifinde 30’u aşkın TV ve sinema filmi var.

Jasna Djuricic’in gerçek hayattaki kocası Boris İsakovic filmde mağrur, yalancı, katil ruhlu komutan General Ratko Mladic’e hayat veriyor. 60’a yakın TV ve sinema filminde yer alarak ülkesinin en ünlü oyuncuları arasında yer alan İsakovic rolünün hakkını veriyor.

Filmin diğer akraba oyuncuları, canlandırdıkları tarihçi Nihat ve endişeli oğlu Sejo rollerinde olduğu gibi gerçek hayatta da baba- oğul olan İzudin Bajrovic ile Dino Bajrovic.