Costa-Gavras’tan müthiş etkileyici bir siyasal yergi
1933 doğumlu Yunan asıllı Fransız vatandaşı yazar-yönetmen Costa-Gavras, yarım yüzyılı aşkın bir süredir siyasal ve toplumsal içerikli müthiş etkileyici bir sinema yapmaktadır. Toplum hâlleri üzerinden insanlık hâlini ustalıkla irdelemiş olan Costa-Gavras, hem tarih hem sinemayla kurduğu ikili politik ilişkiyle çağımızın en önemli siyasal sinemacılarından biri olma özelliğini hâlâ koruyan çok önemli bir yaratıcıdır.
Uzun kariyerinde XX. yüzyıl siyasi gücünün karanlık ve utanç verici yönlerini hırçın bir dille açığa çıkaran Costa-Gavras, aynı eleştirel tavrını XXI. yüzyılda da sürdürerek Avrupa’nın mültecileri aşağılayan bakışını ya da finans dünyasının acımasız çarklarının çalışmasını konu edinmiştir.
“Kapital”den 7 yıl sonra, 86 yaşındayken yazıp yönettiği, kurgusuna katıldığı son filmi “Adults in the Room / Odadaki Yetişkinler” (2019), 2015’te Yunanistan’daki seçimleri kazanan sol koalisyonun başbakanı Aleksis Çipras ile yakın dostu Maliye Bakanı Yanis Varufakis’in Avrupa Birliğinin ikiyüzlü finans politikasına karşı verdikleri mücadeleyi odağına alan çok sağlam bir politik hiciv örneği. 2008’deki uluslararası iktisadi durgunluğun ardından Avrupa’nın dayattığı “Memorandum of Understanding / Uzlaşı Belgesi”, Yunanistan’ı yedi yıl sonra uçurumun kenarına getirmiştir.
2015 başlarında Siriza, kemer sıkma politikalarını kaldırarak nefessiz kalmış Yunanlılara tekrar yaşanır bir ortam kazandırma vaadiyle iktidara geldiğinde, Aleksis Çipras (Alexandros Burdumis), aslında politikacı olmayan maliyeci yakın arkadaşı Yanis Varufakis’i (Hristos Lulis) Maliye Bakanı olarak atar Yanis, ülkesini vahşi finans çevrelerinin boyunduruğundan bir nebze olsun rahatlatmak amacıyla, Avrupa’nın gizemli kulislerine devamlı yüzüne kapanan kapılarına karşı bir ölüm kalım savaşına girişir. Durumun öncelikle bir “insanî kriz” olduğunu anlatmaya çalışırken, karşısında küstahlığa varan bir kibir ve inatla uzlaşmaya varmayan, inatla Uzlaşı Belgesinin şartlarını dayatan empati yoksunu bir kurumlar silsilesi bulur. Aleksis Yanis ikilisinin, hem ülkeye maddi tehditler içeren ültimatomlara, hem de içte ve dışta aralarını bozmaya yönelik baskılara karşı mücadelesi, yaşananları antik bir Yunan tragedyasının günümüze uyarlanmış traji-komik yorumuna dönüştürür.
Bu güncel tragedyanın kurbanı Yunan halkıyken, Olimpos Tanrılarının yerini, bankalarının nakit akışının aksayarak batmasının ve bu batışın bir domino etkisi göstermesini engellemek için bütün bir ulusu feda etmekten çekinmeyen Avrupa Birliği ile IMF’nin demir yumruğu almıştır.
Costa-Gavras, senaryosunu, Yanis Varufakis’in “Adults in the Room: My Battle With Europe’s Deep Establishment / Odadaki Yetişkinler: Derin Avrupa Kurumu ile Mücedelem” adlı anı kitabından uyarlamayarak oluşturmuş. “Odadaki Yetişkinler” başlığı, filmde Josiane Pinson’un başarıyla canlandırdığı IMF başkanı Christine Lagarde’a ait. Siyasal gücün hararetli erkek egemen ortamında dengeli ve insancıl duran bu tek kadın politikacı, ücretlerdeki kısıntıların soluksuz bıraktığı, dayanma gücü tükenmekte olan bir halk ölüm kalım mücadelesi verirken, eril egoları yüzünden bir türlü uzlaşamayan bu insanları sorumsuz çocuklar gibi davranmakla suçluyor.
Costa-Gavras’ın en büyük başarısı, bitmez tükenmez, devamlı kendini tekrarlamasıyla tam bir kısır döngüye dönüşen tartışmalardan oluşan bir senaryoyu iki saat boyunca soluk soluğa izlenen bir sinema olayına dönüştürmüş olması.
Tabii ki bu başarıda kusursuza yakın oyunculukların büyük etkisi var. Hristos Lulis, odadaki tek yetişkin olmasa da, her tartışmayı kemer sıkmanın kurbanlarına ve nasıl kurtarılabileceklerine getirmeye çalışmasıyla en insancıl karakteri Varufakis’i, inanarak ve inandırarak çok sağlam bir şekilde canlandırıyor. Alexandros Burdumis, fiziksel olarak da benzediği Çipras’a parlak bir yorum getiriyor. Ulrich Tukur’un olağanüstü Wolfgang Schäuble’sinin de büyük desteği var. Yannis’in eşi Dea’yı her dem kusursuz Valeria Golino’nun canlandırması da çok hoş bir sürpriz.
Costa-Gavras, anlatısının en gerçekçi ve sert anlarına, unutulması zor, beklenmedik şiirsel tatlar katabilen benzersiz bir sinema diline sahiptir. Örneğin nerdeyse 40 yıl önce çektiği sayısız ödül almış “Missing”in öyküsünün ayrıntılarını, anlatımının detaylarını anımsamıyor olabilirsiniz ama, kesinlikle filmin bir tek sekansında gelip geçen o beyaz atı unutmamış olduğunuzdan eminim. Burada da öyküsünün kuruluğunu, Angelopulos’un ünlü Görüntü Yönetmeni Yorgos Arvanitis’in müthiş görselliği, Alexandre Desplat’nın etkileyici müziği ile ve de beklenmedik bir biçemde kullandığı koreografiyle yumuşatıyor.
Hristos Papadopulos’un oluşturduğu koreografik yapı, Varufakis’in ekibinin bilgisayarları aynı ritmik “tık” ile beraberce kapatmalarında, bakanlardan oluşan gurupların senkron oturup kalkışlarında ya da bir açık hava lokantasında istifa edip etmemeyi yakın dostlarıyla tartıştığı anda gelip, ona bir tek kelime söylemeden bakışlarıyla “bırakma” dedikten sonra dönüp giden halk hareketlerinde her an duyuruluyor. Tüm çabaların suya düştüğü finalde bu koreografi, tüm Avrupa Birliğinin liderleri tarafından kıstırılan Çipras’ın, oraya buraya yönlendirildiği, biraz da itilip kakıldığı bir dansa dönüşüyor. Bu ürkünç stilize devinim, bir yandan “güç bizde” diyen Avrupa’nın acımasızlığını açığa çıkarırken, diğer yandan da uzlaşma metnini imzalayıp imzalamamak kararında yolun sonuna gelen Çipras’ın içsel bunalımını ustalıkla yansıtıyor.
Sonuç olarak ustalığını sürdürmekte olan bir büyük sinemacının başyapıtlarını aratmayacak kadar güçlü müthiş başarılı bir politik sinema örneği. Kaçırmayın derim. 5 Mart 21.00’e kadar İKSV Şubat seçkisinde izlenebilir.
İnternette, İngilizce altyazılı çok temiz kopyaları bulunuyor ama, Nermin Saatçıoğlu’nun her zamanki gibi olağanüstü Türkçe çevirileriyle ancak İKSV gösterimlerinde seyredilebiliyor.
Yönetmen / Senaryo : Costa-Gavras
Görüntü Yönetmeni : Giorgos Arvanitis
Kurgu : Costa-Gavras, Lambis Haralambidis
Müzik : Alexandre Desplat
Oyuncular : Christos Loulis, Alexandros Bourdoumis, Ulrich Tukur, Daan Schuurmans, Christos Stergioglou, Josiane Pinson, Cornelius Obonya, Dimitris Tarloou, Vincent Nemeth
Fransa-Yunanistan / Tarihi-Biyografi-Dram / 124 Dk.
