Şarlatan / Charlatan

Name: Şarlatan
Rating: 5

Yazar:

Erdoğan Mitrani

4 Aralık 2020

1585

Adalet Terazisi-Agnieszka Holland’ın yeni filmi

“Charlatan / Şarlatan”

Polonyalı Yahudi kökenli komünist militan, sosyolog ve gazeteci Henryk Holland‘ın ve gazeteci Irena Rybczyńska‘nın kızı olarak 1948’de doğan televizyon ve film yönetmeni, senaryo yazarı Agnieszka Holland sadece Polonya’nın değil Dünya Sinemasının yaşayan efsanelerinden biri. Yönetmenliğe ülkesinde Krzysztof Zanussi’nin asistanı olarak başlayan, Andrzej Wajda ile senaryo çalışmalarında bulunan Holland kariyerine farklı ülke ve kültürlerde film ve televizyon dizileriyle devam etmiş, kırkı aşkın yapıtıyla çok sayıda ödül almış. Çek Cumhuriyetinin 2021 Oscar aday adayı son filmi “Şarlatan”da Holland, bitkisel tedavi uzmanı şifacı Jan Mikolášek’in yaşamına ve totaliter Sovyet rejimiyle mücadelesine odaklanmakta.

Jan Mikolášek 1889-1973 yılları arasında yaşamış, Çekoslovakya Cumhurbaşkanı Antonin Zapotocky ile Hitler’in özel sekreteri Martin Bormann’ın da aralarında olduğu pek çok ünlüyü tedavi etmiş alternatif tıp uzmanı gerçek bir kişi. 20. Yüzyıl başlarında, fiziksel verilerle idrar numunelerine bakarak koyduğu müthiş başarılı teşhisleri ve bitkisel karışım tedavileriyle hem büyük şöhret hem de büyük servet kazanmış, 1950’lerde başı Stalin sonrası dönemin acımasız yargısıyla belaya girmiş, bir süre hapis yattıktan sonra da, malına mülküne el konmuş olduğundan ömrünün sonuna kadar maddi sıkıntı içinde yaşamış.

“Şarlatan” filmi için ödüllü senarist Marek Epstein’ın kaleme aldığı senaryo, şifacının akrabası Martin Šulc’un eşi Ivana ile birlikte yazmış olduğu “Jan Mikolášek’in Yaşam Hikâyesi – Ünlü Çek Şifacının Gerçeği” adlı kitaptan özgürce uyarlanmış. Yaşamının ayrıntıları çok az bilinen Mikolášek’in kısa süren başarısız bir evlilik geçirmiş olmasından ve sağ kolu olan sekreterinin de yaşadığı ve yatan hastalarını tedavi ettiği malikânede yatıp kalkmasından yola çıkarak, başarıyla yaratılmış František Palko adlı kurmaca karakter aracılığıyla, gerçek olaylardan ve gerçek bir kişiden esinlenen senaryoya, öyküye cuk oturan bir eşcinsel aşk hikâyesi ustaca yedirilmiş.

Aslında “Şarlatan”, teşhis ve tedavisinin sınırlarının bilincinde olan, gerekli gördüğü anda “ben doktor değilim” diyerek hastasını hekime yönlendiren Mikolášek değildir. “Şarlatan”, Nazi ve Komünist dönemlerin ünlülerini “idrar teşhisi” konusundaki esrarengiz ustalığıyla tedavi ederek ün ve servet kazanan şifacıya karşıtlarının ve suçlayanlarının uygun gördüğü bir sıfattır.

Film, koruyucusu Başkan Zapotocky’nin ölümünü hemen sonrasında, yaşı yetmişe dayanmış Mikolášek’in yönetimin zorlayıcı baskısına direnmeye çalıştığı 1957 yılında başlar, sorguya çekilmekte olan şifacının savcıyla ve avukatıyla konuşmaları üzerinden flashback’ler aracılığıyla izleyiciyi şifacının yaşamında bir ileri bir geri giden bir yolculuğa çıkarır.

Filmin büyük bölümünde başına buyruk Mikolášek’i bilinçli bir katılıkla ele alan Çek oyuncu Ivan Trojan olağanüstü bir yorumla canlandırırken, şifacının I. Dünya Savaşı yıllarındaki gençlik yıllarını oyuncunun 18 yaşındaki oğlu Josef Trojan üstlenir. Genç oyuncunun ustalıklı performansına babasına müthiş benzerliği eklendiğinde bu seçim, anlatıya hem etkileyici bir devamlılık hem de çok inandırıcı bir gerçeklik duygusu katar.

Bitkilerle tutkulu bir ilişkisi olan genç bahçıvan Jan, kangren olmuş bacağı ertesi gün kesilecek olan kız kardeşinin bacağına bitkisel karışımlarla oluşturduğu bir merhem sürer. Ertesi gün, kızın bacağı kurtulacak düzeyde iyileşmiştir. Genç adam, geleceği için önemli bir karar vererek yaşlı bir otçu şifacı kadının (Jaroslava Pokorná) yanına çırak olarak girmeyi başarır. Bu öğretinin ayrıntılarını her zamanki yalın sinema diliyle anlatan Holland, araya beklenmedik ürkünçlükte bir sahne sokar. Şifacı kadın, kedisinin doğurduğu çok sayıda enciği torbaya koyup nehirde acı çektirmeden boğması için Jan’a verdiğinde Jan torbayı bir kayaya şiddetle ve defalarca çarptırarak yavruları öldürür. Bu epey rahatsız edici vahşi sahne, Jan’ın babasına balta ile saldırmaya yeltendiği bir başka sekansla birlikte göz önüne alındığında genç adamın iyileştirme tutkusuyla zalim ve kötücül eğilimlerinin aynı kaynaktan beslendiği açığa çıkar. Bu iki sekans, Jan’ın kaderi ile hayatının tek aşkı arasındaki denge filmin sonuna doğru son bir teste tabi tutulduğunda, büyük aşkı Palko’yu tereddüt etmeden harcamasını açıklayan bir ipucudur da.

Hastaları kapısını önünde kuyruklar oluşturmaya başlayınca maddi yönden rahatlayan Mikolášek kırsal kesimde hem ev, hem muayenehane hem de yatılı hasta bakımevi olarak kullandığı bir malikâneye taşınır. Bu dönemde bir asistana ihtiyaç duyar. Artık seyircinin filmin başından beri karşısına sadık bir sekreter olarak çıkmış olan František Palko ile Mikolášek’in ilişkisinin gerçek yüzünü keşfetme zamanı gelmiştir.

Ailesini geçindirmek için her şeyi yapmaya hazır yeni evli genç ve yakışıklı František (Juraj Loj) eğitimsiz ve deneyimsizdir ama tüm zamanını ve sadakatini şifacıya vermeye hazırdır. Sadakat yemininden etkilenmesi kadar, karşılaştıkları andan itibaren cinsel çekiciliğini de fark etmiş olan şifacı onu hemen işe alır.

İkilinin o dönemde suç kabul edilen eşcinsel ilişkisi, kapalı kapılar ardında ya da doğanın ıssızlığında gizlice gelişirken, Holland’ın usta oyuncu yönetmenliği, Mikolášek’in tutkusunda ölçülü ve temkinli davranışıyla František’in kendini kayıtsız şartsız bu aşka teslim edişinin karşıtlığını bir dantel gibi işler.

Görüntü Yönetmeni Martin Strba ülke tarihinin bu az bilinen dönemine ışık tutarken, bir yandan Komünist Dönemin siyah beyaz arşiv görüntülerini ele alırken, diğer yandan da stilize loşlukta iç mekânlarla görkemli pırıl pırıl manzaraların karşıtlığını ustaca kullanır.

Sonuç olarak sıra dışı bir kişinin sıra dışı yaşamını ustalıkla yansıtan, bu arada öykünün geçtiği tüm dönemleri toplumsal ve siyasi açıdan başarıyla eleştiren çok önemli bir film.