Mutfak / La Cocina
“MUTFAK” FESTİVALİN EN İYİSİYDİ
Zengin programıyla sinemaseverlere 12 günlük bir şölen yaşatan 43. İstanbul Film Festivali’nin son yazısını en kaliteli filmine ayırdım. New York’un ünlü bir lokantasının mutfak personeli üzerinden sayısız toplumsal sorunu otopsi masasına yatıran film, kapitalist sistemi tüketim toplumu üzerinden eleştiriyor.
12 günlük 43. İstanbul Film Festivali’nde izlediğim 40’a yakın filmin en iyisi, Alonso Ruizpalacios’un senaryosunu yazıp yönettiği “Mutfak / La Cocina”sıydı. Meksikalı ustanın senaryosu Manhattan’daki ünlü bir lokantanın mutfak personeli üzerinden, sayısız toplumsal sorunu otopsi masasına yatırıyor. Güncelliğini kaybetmeyen göçmen ve yabancı sorununun yanında, film kapitalist sistemi tüketim toplumu üzerinden eleştiriyor. Film “The Grill” bu prestijli lokantada öğle yemeği telaşı tam zirvedeyken, muhasebecinin kasadan para kaybolduğunu açıklamasıyla başlıyor. Mekanın sahibi Rashid (Oded Fehr) mutfak şefi (Lee R. Sellers) ve personel şefi Luis’den (Eduardo Olmos) hırsızın bulunmasını talep ediyor.
B M BENZERİ “MUTFAK”
Mutfağın sevilen ve karizmatik aşçılarından Pedro (Raul Biones) Amerikalı garson Julia’ya (Rooney Mara) aşık olduğunu ve hamile olduğunu öğrenen Julia’nın kürtaj için istenen 800 doları talep ettiğini filmin hemen başında öğreniyoruz. Pedro bir aile kurmayı arzuladığı için kürtaj olayına karşı olmasına rağmen sevgilisine istediği parayı veriyor. Senaryonun düğüm noktasını oluşturan, Julia’nın kürtaj olup olmayacağı filmin 2 saat 20 dakikalık süresinde bir gerilime sebep verdiği gibi, filmin müthiş final bölümüne de etkili oluyor. Faslı bir mutfak çalışanının tanımıyla lokantanın mutfağı Birleşmiş Milletleri andırıyor. Burada İngilizcenin yanında İspanyolca, Arapça ve Fransızca da konuşuluyor. Zira burada her ırktan, her dinden, her kıtadan çalışan var.
Mutfakta uzun yıllar çalışan deneyimli aşçılar da var, Pedro gibi 1- 2 yıllıklar da, o gün işe başlayan Michelin yıldızlı bir lokantadan gelme, tek kelime İngilizce konuşmayan Laura da (Laura Gomez) var. Mekanın sahibi Rashid, her göçmen çalışanına motivasyon sağlamak için yaptığı gibi, “yasal olabilmesi” için Pedro’ya evraklarında yardımcı olacağı sözü vermiştir. Arnold Wesker’in aynı adlı tiyatro oyunundan uyarlanan “yemek pornosu” karşıtı “Mutfak”ın tamamına yakını lokantanın mutfağında, geniş salonunda, ve labirenti andıran koridorlarında geçer. Film lokantanın işlemesini ve midelerimizin dolmasını sağlayan o görünmeyen insanlara trajikomik bir övgü niteliğinde. Alonso Luizpalacios 100 yıl önce yazılmış bir tiyatro oyununu günümüze beceriyle adapte ederken, alaycı ve arsız sinema diliyle günümüz tüketim toplumunu eleştiriyor.
Alonso Luizpalacios bizleri, ispanyolca, ingilizce, fransızca, arapça konuşulan, küfür ve kavgaların eksik olmadığı bir New York lokantasının labirentleri andıran koridorları, salonu ve kaotik mutfağına götürüyor bizleri. Büyülü ve sert gerçekçilik sinemasının bu iddialı ve parlak örneği, bilhassa şok edici final sahnesiyle, Michael Haneke filmlerini akla getiren rahatsız edici tonuyla öne çıkıyor. Bir lokantanın kulislerinde yaşanan çarpıcı olayları ele alan bir tiyatro oyuna, Alonso Luizpalacios kişisel tecrübelerini ekliyerek senaryolaştırmış. Meksikalı yönetmen filmdekine benzer bir deneyimi, Londra’da artık açık olmayan bir restoranda bulaşıkçılık yaparken yaşadığını anlattı.
Yemek filmleri zincirinin en önemli halkası, ilk akla geleni Marco Ferreri’nin “Büyük Tıkınma / La Grande Bouffe”u (1973). Film, orta yaşlı 4 arkadaşı, pilot Marcello Mastroianni, usta şef Ugo Tognazzi, TV sunucusu Michel Piccoli ve yargıç Philippe Noiret’nin, Paris banliyösündeki bir evde, ölene kadar yemek yemelerini anlatıyordu. Bu hiciv yüklü filmde, hiç durmadan yemeklerin mideye indirilmesi, hayatlarının dünya bezginliğinden nihai kurtuluşunu temsil ediyordu. Peter Greenaway’in “Aşçı, Hırsız, Karısı ve Uşağı / The Cook, The Thief, his Wife and her Lower”inde (1989), suç dünyası liderlerinden Albert, adamları ve karısı Georgina ile birlikte her akşam aynı lokantada kurdurduğu açgözlü sofrada yemek yiyordu. Albert’in saçtığı dehşet, Fransız aşçı Richard, Georgina’nın aşığı Michel ile mutfak köşelerinde yatıp kalkmasına göz yummasına sebep veriyordu. En İyi Animasyon Oscar Ödülünü kazanan Pixar filmi “Ratatouille” (2004) adını aynı adlı Fransız yemeğinden alıyor. Filmin kahramanı, tad ve kokuları alma duygusuna sahip zeki bir faredir.
YEMEK FİLMLERİ VE LUİZPALACİOS
Yemek konulu ünlü filmlerden biri, Lasse Hallström’ün Oscar’a 5 dalda aday olan filmi “Chocolat”dır (2000). Film tutucu bir Fransız kasabasındaki çukulata fabrikasının kasaba hayatını değiştirmesini anlatır. “Tim Burton”un “Çarli’nin Çukulata Fabrikası” (2005) kendisinden sonra fabrikayı yönetecek birini arayan Willi Wonka’nın öyküsü. Hint filmi “Sefertası” (2013) mucizeler şehri Mumbai’de geçen konusuyla, her gün 160 bin sefertasının evlerden işyerlerine dağıtılmasını anlatan romantik bir müzikal. Mark Mylord’un “The Menu”sü (2022) gözden uzak bir adada, dünyaca ünlü bir şef sürprizlerle dolu zengin bir menüyü seçkin müşterilerine sunarken dehşet yaşatır. Daniel Kaluuya’nın “The Kitchen”i (2023) distopik bir Londra’da, zengin ile fakir arasındaki uçuruma odaklanan bir film.
1978 Mexico City doğumlu, yönetmen, senaryo yazarı ve oyuncu Alonso Ruizpalacios daha çok televizon için yaptığı filmlerle tanınıyor. Bunların en ünlüsü “Narcos: Mexico” (2018- 2021) TV dizisi. Sinema için yaptığı 4 filmin ilki “Güeros” (2014) ile Berlin Film Festivali’nde En İyi İlk Film Ödülünü kazandı. Bu siyah-beyaz çekilen ve Luizpalacios’a uluslararası ünü getiren film, Fransız Yeni Dalga akımına saygı duruşunda bulunan bir büyüme komedisiydi. 2. filmi, Berlin Film Festivali’nde En İyi Senaryo Gümüş Ayı Ödülü kazanan “Müze / Museo” (2018), Meksika tarihinin en büyük soygun hikayalerinden esinlenen bir filmdi. Mexico City’deki Antropoloji Müzesini soyan 2 acemi gencin akıl almaz öyküsü gerçek mekanlarda çekilmişti. Yine Berlin’de En İyi Artistik Katkı Gümüş Ayı Ödülü’nü kazanan “Bir Polis Filmi / Una Pelicula de Policias” (2021) Meksikalı polislerin yaşadıklarını en ince ayrıntılarıyla gözler önüne seren yaratıcı bir belgesel.
Yönetmenin 13 yıl aradan sonra yaptığı “Mutfak / La Cocina”, kendisini Del Toro, Cuaron,İnnaritu, Reygadas’ın başı çektiği “Nuevo Cine Mexicano”nun ustaları arasına soktu. Latin Amerika’nın önemli sinema ülkesi Meksika, tarihinde Alejandro Jodorowsky, Arturo Ripstein gibi yetenekli yönetmenleri yetiştirdi. İspanyol Luis Bunuel, Rus Segei Eisentein kariyerlerinin bir dönemini Meksika’da çevirdikleri filmlerle geçirdi. Guillermo del Toro, “Suyun Rengi / The Shape of Water” ile 4 Oscar ve “Pinocchio” ile En İyi Animasyon Oscar Ödülü’nü kazandı. Alejandro Gonzales İnnaritu’nun “Diriliş / The Revenant”ı 3, “Birdman”ı 4 Oscar Ödülünü kucakladı. Alfonso Cuaron’un “Gravity”si 7, “Roma”sı 3 Oscar ve Altın Aslan Ödülü’nün sahibi oldu.
“Mutfak”ın uyumlu oyuncu kadrosunun en ünlüsü Amerikalı deneyimli aktris Rooney Mara. 1985 Ney York doğumlu Mara, aralarında “The Social Network” ve ”Women Talking”in bulunduğu 30’un üzerindeki filmde yeteneğini kanıtladı. 2 kez Oscar’a aday gösterilen Mara’nın, unutulmaz “Carol” filmiyle Cannes’da kazanılmış bir En İyi Kadın Oyuncu Ödülü var. “Mutfak”ta, 6- 7 yaşlarında bir erkek çocuğu sahibi bekar bir garson kızı, sade ama kusursuz bir performansla canlandırıyor. Luizpalacios gibi sinemadaki ilk tecrübesini ”Güeros” ile yaşayan Meksikalı aktör Raul Biones, film boyunca perdede en çok yer alan oyuncu. Pedro rolüyle uluslararası arenadaki bu ilk tecrübesini yaşayan Biones kendisine verilen şansı iyi değerlendiriyor. Oturma izni almadan, aşçılık becerisiyle ünlü bir mutfakta 2 yıl tutunmayı beceren fakir Meksikalı işçinin Amerikalı bir genç kıza aşık olması dengeleri sarsıyor. 1970 Tel Aviv doğumlu, TV dizileri aktörü Oded Fehr, sinemada 2 “Mumya” filminden sonra “Mutfak”ta kendini kanıtlama şansı buluyor. Oded Fehr, “The Grill” lokantasının otoriter patronu, çalıştırdığı tüm göçmen işçilerine yasal olabilmeleri yolunda yardımcı olma sözü verip hiç de yardımcı olmayan Rashid rolünün hakkını veriyor.
Yönetmen / Senaryo : Alonso Ruizpalacios
Görüntü Yönetmeni : Juan Pablo Ramirez
Müzik : Tomas Barreiro
Kurgu : Yibran Asuad
Oynayanlar : Rooney Mara, Raul Briones, Oded Fehr, Lasura Gomez, Adouardo Olmos, Lee R. Sellars, Spencer Granese
ABD-Meksika / Dram / 138 Dk.
