İki Savcı / Zwei Staatsanwalte
ELEŞTİREL TARİHİ DRAMA
Sergey Loznitsa’nın “2 SAVCI”sı Stalin döneminin zulmünü anlatıyor
Film 1937’de geçen konusuyla Stalin’in Büyük Temizlik döneminde, genç ve idealist bir savcının suçsuz mahkumların haklarını arama mücadelesini anlatıyor. Belgesel tadındaki film olayları hem tarihsel hem güncel metaforlar aracılığıyla yorumluyor.
Prestijli Ukraynalı yönetmen Sergey Loznitsa, son filmi “İki Savcı / Zwei Staatsanwalte”nin senaryosunu Sovyet yazarı Gregory Demidov’un aynı adlı otobiyografik romanından uyarlayıp eleştirel sinemasını sürdürdü. 1937’de Kolyma toplama kampına gönderilen Demidov, Stalin döneminde Gulag’da uzun tutuklu yılları yaşamış ve eserleri uzun süre sansürlenmişti. Loznitsa bu uyarlamasıyla Sovyet bürokrasisinin adalet sistemi üzerindeki yıkıcı etkisini gözlere seriyor. Yönetmenin Sovyet tarihine dair eleştirel bakışını sürdüren “2 Savcı”, totaliter rejimlerin birey üzerindeki baskısını ve adalet arayışının zorluklarını derinlemesine inceliyor. Loznitsa filminde siyasi iktidarların maşası olarak kullanılan “adalet” sisteminin nasıl çürüdüğünü, keskin ve çarpıcı bir mizansen eşliğinde gözlere seriyor.
İNSANLIK TARİHİNİN YÜZ KARASI SAYFASI
Film 1930’ların ortasında Stalin’in tek adam rejiminin en güçlü döneminde uygulanan baskı rejiminin hukuk kurallarını hiçe sayan gizli polisin dokunulmazlığını, işkencenin sistematik olarak uygulandığı hapishaneleri, her türlü manipülasyona kolayca kucak açan polisin meşrulaştırılmış şiddetini konu alıyor. Herkesin korku içinde sindiği bu coğrafyada, işini dürüstçe yapmak isteyen idealist bir savcının sistem tarafından bertaraf edilmesine kimse şaşırmıyor. Filmde, Bolşevik ideallerine gerçekten sahip çıkan devrimclerin sahte suçlamalarla hapishanelerde tutulmaları yanlışının düzeltilmeye çalışılmasının beyhude bir çaba olduğunu görürüz. Kendisi kadar cesur olmayan kaderci hukuk adamlarının uysallığından beslenen sistem, demir pençeli uygulamalarını sürdürebilecektir.
Almanya ve Litvanya’da yaşayan Sergey Loznitsa 2021’den beri ayrı yaşadığı ülkesine, barışa kavuştuğunda dönüp sanatını icra etmeyi umduğunu söylüyor. Ancak cephedeki avantajlı durumunu koruyan Putin rejiminin savaşı sonlandırmak niyetinin olmadığını ve bu sebeple rüyasının gerçekleşme şansının olmadığını biliyor. Putin karşıtı Ukraynalı sanatçı, Stalin dönemindeki rejimin dehşetinin zirvesindeki işkence ve cinayet suçlarını soruşturmayı aklına koymuş bir savcının cehennemi yolculuğuna izleyicisini davet ediyor. Film insanlık tarihinin bu yüz karası dönemine derinlemesine bir dalış yapmakla yetinmiyor, aynı zamanda zorbalığa, despotizme ve olaylara geç tepki vermenin tehlikelerine karşı uyarıda bulunuyor.
Film, siyah-beyaz, soluk gri-mavi tonlar ve uzun sabit planlarla izleyiciyi boğucu bir atmosferin içine çekiyor. Duru, düşük tempolu anlatımıyla film, bürokratik soğuklukla tezat oluşturan ince mizahi unsurlar da içerir. Film, soğuk, boğucu ve Kafka’nın romanlarını akla getiren atmosferiyle, karanlık bir dönemin bürokrasi sisteminin içindeki suistimalleri ve güvensizliğini gözlere seriyor. Demidov’un uzun süre yayımlanamayan öyküsünden gelen titiz, fabl-vari anlatısıyla film, Stalinist rejimin insan ruhunu nasıl ezip esir aldığını çarpıcı bir atmosferle yansıtıyor. “2 Savcı” Sovyetler Birliği’nde 1937 yılındaki Stalin’in Büyük Temizlik döneminde geçen olayları anlatan bir tarihi drama. Filmin açılış sekansında on binlerce mahkumun yattığı hapishanelerin önünde kocalarından, çocuklarından, yakınlarından haber alabilmek için umutsuzca bekleyen kadınları görürüz.
Politik görüşleri için tutuklanan, hiçbir suçu olmayan mahkumlardan hapishane idaresi suçlarını (!) itiraf etmelerini talep ediyordur. Mahkumlar itirafnameye imzaladıkları anda kurşuna dizileceklerinin bilincindedir. Filmde Bryansk kentindeki bir hapishanede biriken mahkum mektuplarının yakıldığı bir sahnede, yakma görevi verilen mahkumlardan birinin bir mektubu yanmaktan kurtardığını görürüz. Genç idealist savcı Alexander Kornyev hapisheneden gelen, kanla yazılmış bu mektubun eline ulaşmasıyla harekete geçer. Kornyev mektubu yazan, Sovyetler Birliği İçişleri Halk Komiserliği (NKYD) ajanlarının yasal olmayan uygulamalarını anlatan eski Bolşevik mahkum Stepniak’ı hapishanede ziyaret etme iznini alır. Perişan haldeki tutuklu sistemin derin çürümüşlüğünü anlatır. Tecrübeli mahkum, Kornyev’i “Ancak araştırma ve soruşturmalarından bir yere varamazsın, seni ezerler” diyerek uyarır.
TOTALİTER BÜROKRASİNİN ÇARKLARI
Savcı, Stepniak’ın vücudundaki dayak izlerini görür, bu mahkum için yaptığı müracaatı hapishene müdürü şantaj yaparak geçiştirmek ister. Hapishane müdürü ve yerel temsilcilerden netice alamayan genç savcı, Moskova’ya gidip Başsavcı Andrei Vyshinski ile görüşüp adaleti sağlamanın yolunu araştırır. Giriştiği adalet mücadelesi Stalin’in SSCB’sinde kendini yeyip bitiren bir sistemin kalbine bir yolculuk haline gelir. Engelleri aşıp, kendisine bir randevu veren Başsavcıyla konuşmak üzere trenle Moskova’ya gider. Kornyev’in kompartıman komşuları cana yakın 2 mühendistir; kendisine çok iyi davranırlar, yemeklerini ve içkilerini paylaşmayı teklif ederler. Yolculuk boyunca, filmin başından beri savcının ilk kez yüzü güldüğünü görürüz. Tren Moskova’ya varınca bir araba kendisini başsavcının makamına götürmek üzere beklemektedir. Filmin finali çok kolay tahmin edilebilecek bir sürpriz barındırır. Kornyev kendini, totaliter bürokrasinin sinsi, soğuk, dönüşümsüz mekanizmasının çarkları arasında kaybolmuş olarak bulur. Tecrübeli ve dürüst bir genç Bolşevik savcının adalet arayış çabası onun için trajik sonuçlar doğurur.
Sergey Loznitsa Rusların günümüzde Ukraynalı sanatçılara uyguladıkları baskı karşısında : “Mücadeleyi terketmemeli, her zaman, her koşulda yeni yöntemler bulmak zorundayız. Cannes Film Festivali’nde bu filmi göstermek, basın konferansında onu korumak özgürlüğümnü sürdürmeyi önemli buluyorum.”dedi. Loznitsa filminin güncel olaylarla örtüşüyorsa, günümüz Rusya’sıyla da paralellik kurulabileceğini düşünüyor : “Günümüzdeki Rus toplumu 20. yüzyıla kıyasla değişmiş gözükebilir, ama derin doğası değişmedi.” Cannes Film Festivali’nde Ukraynalı yönetmene ABD’deki Donald Trump’ın otoriter rejimi hakkında sorulan bir soruya “bu her toplumun başına gelebilecek bir durumdur” cevabını vermişti. Cannes Festivali Direktörü Thierry Frémaux “2 Savcı” hakkında : “Bu film günümüz Ukranyası hakkında değil, 1930’ların Stalinist tasfiyelerinin yaşandığı SSCB’si hakkında. Genç bir savcının gerçeği bulmaya ve tüm bunları çözmeye çalışması, ancak komünist rüyanın üzerine karanlık bir şeylerin çöktüğünü farketmesi” diye açıkladı.
Sergey Loznitsa evvelce Cannes’da gösterilen “Mutluluğım / My Joy” (2010), “Babi Yar” (2021), “İn The Fog” (2012) gibi filmleriyle belgesel-kurgu çizgisini “2 Savcı”da sürdürerek, totaliter rejmlere yönelik trajik eleştirel inceleme zincirine yeni bir halka ilave ediyor. Yönetmen, Cannes’daki basın konferansında Putin- Trump ekseninde duyduğu endişeyi dile getirdi. Bir dönemin ruhsal ve kurumsal çöküşünü anlatan bu evrensel hikaye, günümüzün siyasi bağlamına da ışık tutuyor. Sergey Loznitsa’nın belgeselden kurmacaya uzanan anlatı çizgisinde önemli bir kilometre taşı olan “2 Savcı”, Stalin döneminin zulmünü hem tarihsel hem güncel metaforlarla anlatan, yavaş ve derin bir dramatik yapı sunuyor. Tüm kurmaca filmlerinde yaptığı gibi, devletin işleyişini, bürokratik şiddeti, yozlaşmayı, ahlaki çöküşü çarpıcı bir şekilde eleştirmeyi sürdürüyor.
Sinemada sınırları zorlayan özgün bir usluba sahip Ukraynalı yönetmenin filmleri hem tematik, hem de biçimsel açıdan oldukça dikkati çekicidir. Loznitsa, hem belgesel hem de kurmaca filmler üretir, fakat türler arasında keskin bir ayırım yapmaz. Belgesellerinde genellikle arşiv görüntülerine dayanırken, kurmacaları neredeyse belgesel gerçekçililiğiyle çekilir. Belgesel filmlerinde Sovyet arşiv görüntülerini yeniden kurgulayarak, tarihsel olaylara yeni bir perspektif getirir. Bu yöntem seyirciye tarihle yüzleşme imkanı sunar. Filmlerinde kitlesel ölümler, savaş, devlet şiddeti, ahlaki çöküş gibi temalar sıklıkla öne çıkar. Özellikle sabit kamera açıları ve uzun plan-sekanslar kullanarak izleyiciyi pasif bir gözlemci konumuna getiren Loznitsa’nın filmlerinde zaman çoğu zaman ağır akar. Tarkovski’nin etkisini akla getiren sinema dili, daha mesafeli ve analitiktir. Loznitsa sistemlerin bireyler üzerindeki yıkıcı etkisini, genellikle grotesk ve absürd bir dille anlatmayı tercih eder. Doğal ortam seslerini tercih edip, az diyaloglu, hatta sessiz planlar onun imzası gibidir.
Yönetmen / Senaryo : Sergey Loznitsa
Görüntü Yönetmeni : Oleg Mutu
Kurgu : Danielius Kokanauskis
Müzik : Christiaan Verbeek
Oyuncular : Alexander Kuznetsov, Antoliy Beliy, Aleksandr Filippenko, Vytautas Kaniusonis, Orest Pasko
Ukrayna-Fransa-Almanya-Hollanda-Romanya-Letonya-Litvanya / Tarihi-Biyografi-Dram / 118 Dk.
