Gizli Ajan / O Secreto Agente
POLİTİK DRAMA
Filho’nun “GİZLİ AJAN”ı Cannes’ın çifte ödülllü tek film
Film, 1977’de Brezilya’nın askeri diktatörlük rejiminde muhalif bir üniversite profesörünü izliyor. Film, bireylerin baskıcı sistem içinde nasıl direndiğini, ya da teslim olmak zorunda kaldığını inceliyor. Çok uzun süresi, durağan mizanseni, sarkan senaryosu, inişli çıkışlı temposuyla zaman zaman sıkıcı olabilen bir film.
Bu yıl Cannes Film Festivali’nde 2 ödül kazanan Kleber Mendonça Filho’nun “Gizli Ajan / O Secreto Agente”si, 1977 yılında Brezilya’nın askeri diktatörlük döneminde geçen konusuyla, rejim muhalifi 40 yaşındaki teknoloji uzmanı ve üniversite profesörü Marcello’nun öyküsünü anlatıyor. Faşist darbelere ve güçlü daktatörlüklere alışık olan Latin Amerikalı senaryo yazarları konu bulmakta zorlanmazlar. Brezilya sinemasının önde gelen isimlerinde Kleber Mendonça Filho yolsuzlukları, yozlaşmış baskıcı rejimin mafyalaşmış yapısını, hukuk dışı yöntemlerle susturulmuş sol eğilimli hareketleri “Gizli Ajan”da işlemeyi sürdürüyor. Bu kez filmin merkezinde solcu akademisyen Marcello’nun derin devletin bir maşası tarafından nötralize edilişini anlatıyor.
BREZİLYA TARİHİNİN KARANLIK SAYFASI
1977’nin son aylarında, eğitimci Marcello Sao Paulo’dan, bir karnaval ortamındaki Recife’ye, geçmişinden kaçmak ve kaybettiği oğlunu bulmak için gelir. Ancak şehirde gizlice takip edildiğini ve rejim destekli gözetim altında olduğunun farkına varır. Film, bireylerin baskıcı sistem içinde nasıl direndiğini, ya da teslim olmak zorunda kaldığını inceliyor. Bir yıl arayla çekilen 2 Brezilya filmi, “Hala Buradayım / I am Still Here” ile “Gizli Ajan” konuları itibariyla birbirlerine çok benziyorlar. Her 2 film de aynı dönemin birer insanlık ayıbı olarak, rejim aleyhtarlarının acı akibetini sergileyen politik gerilim filmleriydi. Ancak Kleber Mendonça Filho’nun yeteneği Walter Salles’inkinden çok düşük. En İyi Uluslararası Oscar’ı, Venedik Film Festivali’nde ve Bafta’da ikişer ödül kazanan “Hala Buradayım”, “Gizli Ajan”dan mukayese edilemiyecek kadar üstün kaliteli bir film.
Ancak “Gizli Ajan”ı sürreel unsurlarla dolu, yüksek tempolu, enerjik, dramatik duygu yoğunluğuyla, başarılı mizanseniyle etkileyici bulan eleştirmenler oldu. Cannes Film Festivali yönetiminin çok tuttuğu, hemen her filmini seçkisine aldığı, 2 kez jüri üyeliğine davet ettiği Kleber Mendonça Filho’nun bu son filmini Festival Direktörü Thierry Frémaux şöyle takdim etti : “Brezilyalı sinemacı, sanatının aracılığıyla muhteşem bir portresini çizdiği doğum yeri Recife’ye sadık kalmayı sürdürüyor. “Gizli Ajan” bir suç filmi, çizdiği atmosfer ile 70’ler ve 80’lerden bir film ile Brezilya’nın hikayesini anlatıyor.” Filmografisindeki tüm eserlerde olduğu gibi senaryo yazılımını üstlenen K. M. Filho, “Gizli Ajan”ı çocukluk anılarından ve 2023 yapımı belgesel “Retrados Fantasmas”tan esinlenerek oluşturmuştur. Filho bu filminde de hem bireysel, hem de toplumsal düzeyde güçlü temalar sunuyor.
Cannes Film Festivali yönetimi ödül listesi için koyduğu kurallar arasında, jüriye bir ödülü 2 film arasında paylaştırma yetkisini tanır. Ancak 1 filme 2 ödül verilemeyeceği kurallarda yazılıdır. Ancak bu kurala geçen yıl olduğu gibi bu yılda uyulmadı. Brezilya filmi “Gizli Ajan” hem yönetmenine En İyi Mizansen Ödülünü, hem de başrol oyuncusuna En İyi Erkek Oyuncu Ödülünü getirdi. Geçen yılın en kaliteli filmi “Emilia Perez”den Altın Palmiye’yi esirgeyen Greta Gerwig başkanlığındaki jüri, filme hem Jüri Ödülü hem 4 kadın oyuncusuna kollektif En İyi Kadın Oyuncu Ödülü verdi. Bu çok kişi tarafından, “Anora”yı Altın Palmiye Ödülü ile taçlandıran jürinin kendini affettirme jestiydi. Bu yıl Juliette Binoche başkanlığındaki jüri Kleber Mendonça Filho’nun evvelce Cannes gösterilen “Aquarius”, “Bacurau” gibi filmlerinin seviyesinde olmayan “Gizli Ajan”ı onore etmekte yarıştı.
“Gizli Ajan”, çok uzun olan süresi (2 saat 40 dk.), durağan mizanseni, sarkan senaryosu, inişli çıkışlı temposuyla, zaman zaman sıkıcı olabilen bir film. Dönemin sosyal ortamını özetleyen bir sekans ile açılan filmde kahramanımız Marcello’nun yakıt almak için bir benzin istasyonuna yanaştığını görüyoruz. Yerde yatan, üzeri örtülmüş ceset, soygun için gelen ancak istasyon sahibi tarafından vurulan bir adama aittir. Karnaval karmaşası içinde polis ilgilenemeyince ceset birkaç gündür yerde duruyordur. Peşindeki kiralık katillerden kaçan Marcello, benzin istasyonuna gelen 2 polisin “kimlik kontroluna” muhatap olur. Yerdeki cesetle hiç ilgilenmeyen polis Marcello’dan alenen rüşvet ister. Bu şok açılış sahnesi, dönemin kolluk kuvvetlerinin ne denli yozlaşmış olduğunu gözlere seriyor. Yurt dışına kaçmak için düzenlenecek sahte pasaportun hazırlamasını bekleyen Marcello, sürekli gizlenerek vakit kazanmaya çalışır.
BİR İNSANLIK AYIBI HİKAYESİ
Film, askeri rejimlerden çok çeken Latin Amerika ülkelerinden biri olan Brezilya’nın, 1970’lerdeki siyasi atmosferini ve bireylerin bu baskı ortamında yaşadıkları zorlukları, Filho’nun önceki filmlerinde olduğu gibi, derinlemesine işliyor. Şiddet dolu geçmişindeki gizemli olaylardan kaçmak için Brezilya’nın Kuzeydoğu kıyısındaki Sao Paulo’dan Recife’ye taşınan Marcello burada huzur bulmayı umarken, kendisini siyasi baskıların ve gözetim altında olmanın ortasında bulur. Komşuları tarafından izlendiğini farkeder ve geçmişinden gelen tehditlerle yüzleşmek zorunda kalır. Paranoyanın ve yozlaşmanın tavan yaptığı bir coğrafyada, filmde kendi ülkelerinde birer sığınmacı gibi yaşayan Brezilyalı vatanseverlerin hayatta kalabilmek için fazla şansları olmadığını izliyoruz. Bu insanlık dramında acımasız bir rejimin zulmünden kaçmak için kimliklerini gizlemek zorunda kalan, imkanları kıt muhaliflerin çaresizliği insanın içini acıtıyor.
“Gizli Ajan” çok yönlü bir karakter olan Marcello’nun askeri diktatörlüğün son günlerinde yaşadığı hayatta kalma mücadelesini anlatıyor. Bu rolde harikalar yaratan Wagner Maura, Brezilya’nın Kuzeydoğusundaki Salvador şehrinde, bir askerin oğlu olarak 1976’da doğdu. Oyunculuk kariyerinin yanı sıra bir müzik grubunun söz yazarı ve vokalistidir. TV serisi “Narcos : Mexico”da (2018-21) Pablo Escobar’ı canlandırdı. Alex Garland’ın politik gerilim “Civil War” filminin (2024) başrolünü oynadı. Cannes’da kendisine En İyi Erkek Oyuncu Ödülü’nü getiren “Gizli Ajan”daki derinlikli, dramatik performansıyla takdir topladı. Filmin bir başka ünlü oyuncusu 80’lik Alman aktör Udo Keir, Brezilya’da sürgün hayatı yaşayan bir Alman’ı canlandırıyor. Udo Keir, Filho’nun “Bacurau” filminde Amerikalı kiralık katil rolünde müthiş performansıyla öne çıkmıştı.
Yazımı filmin senaryo yazarı- yönetmeni Kleber Mendonça Filho’nun kariyerini hatırlatarak bitirmek istiyorum. Brezilya’nın kuzeyindeki Recife şehrinde 1968’de doğan sanatçı, günümüzde hiç terketmediği ve her filminin konusunu geçirdiği doğum yerinde yaşıyor. Kariyerine sinema eleştirmeni olarak başlayan, deneysel kısa metrajı filmlerle ve belgesellerle sürdüren Filho, ilk kurmaca uzun metrajlı filmini 2012’de “Les Bruits de Recife / O Som Ao Rodar” ile yaptı. İzleyicisini Recife’nin orta sınıf bir semtinin tehlikeli ve gizemli kalbine götüren, yönetmenin bu şehre bağlılığını gösterdiği bu film, En İyi Yabancı Film dalında Oscar’a aday gösterildi. 2.filmi, Cannes ana yarışmasında yer alan “Aquarius” (2015) Yabancı Dilde En İyi Film dalında César’a aday gösterildi ve Film Eleştirmenleri tarafından En İyi Yabancı Film seçildi.
Filho 3. filmi “Bacurau”yu (2019), “Aquarius”un set dekoratörü, kendisi gibi Recife’li yönetmen Juliano Dornelles ile birlikte yazıp yönetti. Irkçılık, politik yozlaşma, sömürgecilik temalarını işleyen film, adını aldığı bu kasabada yaşanan kirli ve gizemli olayları anlatır. “Bacurau”nun aktifindeki 50 ödül arasında Cannes Film Festivali Jüri Ödülü var. Ardından gelen “Retrados Fantasmas” (2023) yine Recife şehri üzerine bir belgesel. Cannes Film Festivali’nin müdavimlerinden biri olan Brezilyalı usta, 2017’de Eleştirmenler Haftası bölümünün jüri başkanı, 2021’de ana yarışma jüri üyesiydi. Ülkesinin toplumsal sorunlarına eğilmedeki becerisiyle Filho, günümüz Brezilya sinemasının gözde yönetmenleri arasında yer alıyor.
Yönetmen / Senaryo : Kleber Mendonça Filho
Görüntü Yönetmeni : Evgenia Alexandrova
Müzik : Mateus Alves, Tomaz Alvez Souza
Kurgu : Matheus Farias, Eduardo Serrano
Oynayanlar : Wagner Maura, Gabriel Leone, Maria Fernando Candido
Brezilya-Fransa-Hollanda-Almanya / Suç-Dedektif-Dram / 160 Dk.
