Argentina, 1985
Uluslararası En İyi Film dalında Oscar adayı olan film Nürenberg’den sonraki en önemli politik duruşmasını anlatıyor. Arjantin’li 9 cuntacının yargılanması sonucu insanlığa karşı işlenen suçlardan binden fazla kişi mahkum olmuştu.
Jorge Rafael Videla 1976’da İsabel Peron’a yaptığı darbe sonrası 1981’e kadar Arjantin’i eli kanlı bir diktatör olarak yönetti. “Argentina, 1985” filmi 6 yıl boyunca iktidarı elinde bulunduran 3 askeri darbe mensuplarının, devlet başkanlığı yapan Jorge Videla, Roberto Viola, Leopardo Galtieri ve 6 darbecinin yargılama sürecini anlatan bir mahkeme draması. Malouines Adası Savaşını İngiltere’nin kazanmasıyla, cunta yönetimi sivil hükümete devretmişti. Bu çok zayıf iktidar cuntacıların yargılanması kararını almıştı. Film 6 ay süren davanın delil toplama, yargılama ve karar sürecine odaklanıyor.
Yalnız Arjantin tarihinin değil, Nürenberg’den sonraki bu en önemli politik duruşmasını Santiago Mitre mükemmel bir sinematografi eşliğinde beyaz perdeye aktardı. Tarihin en ilginç cunta yargılamasında, tarihte ilk kez bir sivil mahkeme bir askeri diktatörlüğü mahkum etti. 1985 yargılamasının ardından getirilen ceza muafiyetlerine toplumsal hafıza, hakikat ve adalet talebi hiç bitmedi. Davaların yeniden açılışından beri insanlığa karşı suçlardan binden fazla kişi mahkum oldu. Videla ve yardımcısı Massera müebbet hapse, darbeci arkadaşları muhtelif yıllarda hapse mahkum edildi.
“NUNCA MAS”
“Argentina, 1985” kendilerini yargının üstünde gören kibirli askeri hükümet üyelerinin yargısız infazlarının, adaletsizliklerinin yargıya taşınmasını anlatan bir tarihi hukuk draması filmidir. Hayatta kalan kurbanların dokunaklı tanıklıkların yanı sıra, filmin gücü adalete duyulan ihtiyaçtan ve diktatörlük denilen belanın bir daha gerçekleşmesini önleme arzusu geliyor. Savcı Strassera mahkemenin kapanış konuşmasında “Bu iddianameyi kapatırken bana ait olmayan bir ifade kullanmak istiyorum, çünkü bu ifade tüm Arjantin halkına ait sayın yargıçlar : Nunca Mas ( Bir Daha Asla). Bu slogan hafıza, hakikat ve adalet kavramlarının gerçek anlamını yansıtır.” demiştir.
Santiago Mitre 140 dakikalık filminde tansiyonu sürekli ayakta tutmayı başaran mizanseniyle övgüyü hak ediyor. Bir macera filmi veya bir polisiye tadında sürükleyici bir hukuk dramı izliyoruz. Mitre, ölçülü bir mizah duygusu içeren sinema diliyle ve hukukun üstünlüğü ilkesine bağlı olmanın öneminin altını çizen yorumuyla puan topluyor. Gerçek mekanlarda çekilen mahkeme sahneleri filmin inandırıcılığına hizmet ediyor. Klişelerle dolu olmasına rağmen, Mitre’nin de aralarında bulunduğu üçlü senaryo ekibi, güçlü karakter tahlilleri ve insan hikayelerine yer veren, bol detaylı bir metin yazmışlar. Bu senaryodan Mitre, dramatik atmosferi yüksek mizanseniyle belgesel ile drama karışımı bir film yapmış.
“Argentina, 1985” gücün kötüye kullanılması konulu başarılı bir politik sinema örneği. İyi yazılmış, iyi oynanmış, iyi kurgulanmış, açık sözlü, cesur, duygusal ve insancıl bir film. Senaryo, savcının zeki ve kurnaz oğlu Javier ve delil toplayan gönüllü araştırmacı gençlerin üzerinden, istikbalimiz olan gençliğin önemine vurgu yapıyor. Filmde bir avukat ekibi, 1980’lerin Arjantin’inin kanlı askeri diktatörlüğünün liderleriyle, zorluklara ve zamana karşı karşıya gelir. Savcı Julio Cesar Strassera (Ricardo Darin), askeri mahkemelerin dava açmayı reddetmesinin ardından, insanlığa karşı suç iddasıyla askeri cuntaya karşı hükümetin açtığı davayı yürütmek için seçilir. Yargılama kararının alınmasından sonra cunta kıdemli, deneyimli, ünlü avukatlar tarafından savunulurken, Strassera’nın savcı arkadaşlarına yaptığı teklifler reddedilir.
BAŞARILI POLİTİK SİNEMA ÖRNEĞİ
Filmin açılış sekansında Strassera ve oğlu Javier, evin kızı Veronica’nın (Gina Mastronicola) yeni sevgilisinin savcıya ulaşmaya çalışan bir köstebek olduğu endişesini paylaşır. “Deli” lakaplı savcı telefonda aldığı tehditlerden sonra, bomba korkusuyla arabasına binemez, işe metroyla gider. Telefonla gelen bomba ihbarlarına rağmen duruşmalar Nisan 1985’te başlar. İlk duruşmada, burnundan kıl aldırmayan Videla ve 8 sanık söz birliği edip “Meşruiyetini tanımıyoruz” deyip mahkemeyi reddederler. Cuntanın faşist taraftarları mahkemeyi sabote etmek için tüm yollara başvurur. Hükümetin etkili politikacısı Bruzzo ikili oynayarak Strassera’yı “Silahlı Kuvvetler endişeli, askeri darbe endişesi var” diyerek korkutup etkilemeye çalışır.
Strassera ve yardımcısı Luis Moreno Osampo (Peter Lanzani) liderliğindeki gönüllü kahramanlardan oluşan genç hukuk ekibi, askeri cunta kurbanlarına adalet getirmek için ülkenin dört bir tarafına dağılır. Film askeri diktatörlüğü yargılamak için David’e karşı Goliath savaşındaki gerçek hikayeden esinlendi. Film devlere karşı savaşacak beklenmedik kahramanlardan oluşan bir hukuk ekibinin mücadelesini anlatıyor. Film hukukun üstünlüğü ilkesine bağlı, tehditlere aldırış etmeyen, cuntayla işbirliğinde bulunmuş polis teşkilatının yıldırmalarına göğüs geren 2 savcı üzerinden demokrasinin önemi üzerine etkileyici mesajlar veriyor. Strassera, Osampo ve delil toplamaya giden gönüllüler aldıkları ölüm tehditlerine rağmen, işkence ve kayıp olaylarını araştırırlar. Arjantin’in 1976- 83 yılları arasındaki askeri diktatörlüğün elebaşlarını yargılayan mahkeme, sunulan 400 dosyalık kanıtı 17 hafta süren dava boyunca inceledi, 709 olayın şahidi dinlendi ve hükmünü verdi.
MAHKEME SALONU DRAMASI
Amcası asker olan Osampo çıktığı bir TV programının cunta taraftarı faşist sunucusuna, provokatif “sen ordu düşmanı mısın ?” sorusu üzerine bir hukuk dersi verir. İşkenceye ve tecavüze uğrayan, yakınları infaz edilen birçok tanığın yürekleri parçalayan tanıklıklarının ardından Strassera “Çetelerce kaçırılan masumlar hapishanede işkenceye tabi tutuldular. Gaddar, gizlice ve ödlek bir darbe yapan sanıklar kan döküp, talan eden tiranlardır. Bu zalimler cezadan muaf tutulamaz. Sadizmin bir ideoloji ve savaş stratejisi olmadığını, ahlaki bir sapkınlık olduğunu kabul etmek lazım” diyerek 9 cuntacıyı suçladı. Duruşmayı takip eden sivillerin yüzlerinden Arjantin halkının çektiği acının, travmanın izlerini okumak mümkündü. Mahkeme kararlarının ilanından sonra Strassera ulusal kahraman ilan edilir. Karısı Silvia kendisine ilk kez “seninle gurur duyuyorum” der. Arjantin tarihinin en dramatik dönemindeki duruşma günlerinde, savcı evinde Deniz Kuvvetleri antetli bir zarf içinde “seni 24 saat içinde öldüreceğiz” yazılı bir tehdit mektubu bulur. İlişiğinde yollanan kurşun tehdidin ciddiyetini simgeler.
Duruşma safhasında gerilim tansiyonunu sürekli ayakta tutan filmde, cunta mağdurlarının tanıklıkları yüreklere hitap ediyor. 6,5 aylık hamileyken işkenceye maruz kalan bir kadın, hapishanede doğum yaparken ellerinin arkadan kelepçeli olduğunu, bebeğinin kendisine verilmediğini gözyaşları içinde anlatır. Tecavüze uğrayan kadınların, işkenceye tabi tutulanların, kayıp akrabalarının tanıklıkları duruşmaları izleyenleri dehşete düşürür. Genç bir tanık kız, cuntacıların kibirli, küstah avukatına “sen faşistsin” demekten kendini alamaz. Bazı mağdurlar ise çetelerin takibinde oldukları ve işlerinden kovulma tehlikesi yaşadıkları için korkudan tanıklık etmeyi reddeder. Ailesinde prestijli askerlerin olduğunu söyleyen savcı Osampo’nun Videla ile aynı kiliseye giden, kendisine olan hayranlığını gizlemeyen, gizli faşist annesi oğlunun bu davada yer almasına karşı çıkmıştı. Ancak tanıkların anlattıklarından sonra saf değiştirip oğluna “ Videla hapsedilmeyi hak ediyor” der.
POLİSİYE TADINDA HUKUK DRAMI
43 yaşındaki Buenos Aires doğumlu yönetmen, senaryo yazarı, yapımcı ve kurgucu Santiago Mitre, Yeni Arjantin Sinemasında ilk çıkışını senarist olarak yaptı. 8 uzun metrajlı filmografisinin (Argentina, 1985‘ten önceki) en ünlü filmi “Zirve / La Cordillera” (2017) idi. Bizde de vizyona giren bu film, Arjantin Devlet Başkanının Şili’de Latin Amerika ülkeleri başkanları zirvesinde yaşadıklarını anlatan gizem dolu bir gerilim ve dram filmiydi. Yönetmenin diğer filmleri arasında “La Patota” (2015), “El Amor” (2005), “El Estudiante” (2021) ve “Petite Fleur” (2022) öne çıkıyor. “Argentina, 1985” yarıştığı son Venedik Film Festivalinden Uluslararası Sinema Yazarları Birliği’nin (FİPRESCİ) En İyi Film Ödülü ile ayrıldı. Ayrıca Santiago Mitre Venedik’te Onursal Ödül sahibi oldu. Yabancı Dilde En İyi Film Altın Küre ve En İyi İbero-Amerikan Film Goya Ödüllerini kazanan “Argentina, 1985” San Sebastian Film Festivalinden Halkın Seçimi Ödülüyle ayrıldı.
“Argentina, 1985” 13 Mart Pazar gecesi dağıtılacak Oscar Ödülleri için Uluslararası En İyi Film dalının 5 adayından biri olma başarısını gösterdi. En ciddi rakibi (benim favorim olan) Belçikalı Lucas Dhont’un Cannes Film Festivali Büyük Ödül sahibi “Yakın / Close”u. Çocukluktan ergenliğe geçişteki büyüme sancılarına odaklanan film, arası açılan iki yakın arkadaşın duygu yüklü dramatik öyküsünü anlatıyor. Diğer favori Erich Maria Remarque’ın ölümsüz eserinin remake’i olan Edward Berger’in yarı Almanca, yarı İngilizce “Batı Cephesinde Yeni Bir Şey Yok / İm Westen Nichts Neues” epik savaş karşıtı filmi. Lise öğrencisiyken 1. Dünya Savaşı’na sürülen acemi erlerin hayatta kalma savaşını, kokularını ve çaresizliğini anlatan filmin 9 Oscar adaylığı ve sayısız ödülü var. 85’lik Polonyalı yönetmen Jerzy Skolimowski’nin formunu koruduğunu kanıtlayan “E O”da Avrupa’nın güncel durumunu bir eşeğin gözünden izledik. Cannes’dan Jüri Ödüllü film, Robert Bresson’un 1966 yapımı başyapıtı “Au Hasard Balthazar”ından esinlendi. Son Oscar adayı, ilk kez Oscar yarışına katılan bir İrlanda filmi olan “Sessiz Kız / An Cailin Ciuin” sevgisiz ailesinden yaz tatili boyunca uzak kalan 9 yaşındaki bir kızın yüreklere hitap eden öyküsünü anlatıyor. Colm Bairéad’ın yönettiği “Sessiz Kız” tüm zamanların en çok izlenen İrlanda filmi.
“Argentina, 1985”in teknik kadrosunda Andres Pepe Estrada akıcı kurgusuyla, Pedro Osuna izleyicinin duygularına hitap eden müzik partisyonuyla öne çıkıyorlar. Strassera’yı canlandıran, Buenos Aires doğumlu 66 yaşındaki Ricardo Darin Arjantin’in en ünlü aktörü. Uluslararası 30’un üstünde ödülü olan Darin, Mitre’nin “Zirve”sinde de baş rolü oynamıştı. 100’e yakın filminin en önemlileri “Herkes Biliyor / Todos Los Saben” (2018), “Truman” (2015), “9 Kraliçe / Nueve Reinas” (2000), “Asabiyim Ben / Relatos Salvajes” (2014) ve “Gözlerindeki Sır / El Secreto De Sus Ojos”u (2009) sayabiliriz.
Gerilimli tarihsel bir drama sürecini anlatan Amazon’un yapımcısı olduğu, sinemada vizyona girmeyecek olan “Argentina, 1985”i, Prime Video’dan izlemek mümkün .
Yönetmen : Santiago Mitre
Senaryo : Santiago Mitre, Mariano Llina, Martin Mauregui
Görüntü Yönetmeni : Javier Julia
Kurgu : Andres Pepe Estrada
Müzik : Pedro Usuna
Oynayanlar : Ricardo Darin, Peter Lanzani, Alejandra Flechner, Gina Mastroicola, Fransisco Bertin, Santiago Armas Estravarena, Norman Brisci
Arjantin-ABD / Mahkeme-Dram / 140 Dk.
